Zowel Pfizer als Moderna hebben onderzoeksgegevens gepresenteerd die aantonen dat hun coronavaccins effectief en veilig zijn.

Hun vaccins lijken op elkaar, maar toch zijn er subtiele verschillen.

Moderna lijkt beter te beschermen tegen ernstige gevallen, terwijl het Pfizer-vaccin mildere bijwerkingen lijkt te veroorzaken.

In het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten is al begonnen met het toedienen van het coronavaccin van Pfizer.

Komende maandag geeft de Europese toezichthouder EMA naar verwachting groen licht voor het Pfizer-vaccin. In Nederland kan dan nog niet gelijk begonnen worden met vaccineren, omdat de ICT-systemen daar nog niet klaar voor zijn en vanwege andere logistieke problemen.

In de VS heeft toezichthouder FDA zaterdag het coronavaccin van Moderna goedgekeurd voor noodgebruik. Net als bij Pfizer bestaat dat uit twee injecties mRNA.

Voor beide vaccins zijn er nog steeds zogeheten fase 3-onderzoeken aan de gang, hetgeen betekent dat er nog nieuwe informatie kan komen over de werking ervan. Maar tot dusverre lijken beide vaccins erg op elkaar en zijn ze na tests op tienduizenden mensen wereldwijd allebei veilig en effectief gebleken.

In de onderzoeken worden mensen die twee doses van het Pfizer-BioNTech-vaccin of het Moderna-vaccin krijgen vergeleken met mensen die placebo's krijgen.

Dit weten we tot nu toe over de beide coronavaccins die voor een uitweg uit de crisis moeten zorgen.

Beide vaccins zijn uiterst effectief in het voorkomen van symptomatische coronagevallen

Het voornaamste doel van beide vaccinonderzoeken was vast te stellen of de injecties symptomatische gevallen van Covid-19 konden voorkomen. Daarbij vertonen mensen ziektesymptomen als hoesten, koorts en ademhalingsproblemen. Allebei de vaccins voldeden ruimschoots aan de verwachtingen.

Pfizer: Het vaccin van Pfizer bleek 95 procent effectief in het voorkomen van symptomatische besmettingen. In het onderzoek werden 162 gevallen vastgesteld in de placebogroep en 8 in de groep van mensen die het echte vaccin kregen. Pfizer begon met het tellen van besmettingen een week nadat de tweede injectie werd toegediend, eerder dan Moderna.

Moderna: De injectie van Moderna was 94,1 procent effectief. In het onderzoek werden 196 coronagevallen geconstateerd bij de vrijwillige deelnemers, waarvan 185 in de placebogroep en 11 bij degenen die het experimentele vaccin toegediend hadden gekregen. In dit onderzoek werd begonnen met het tellen van besmettingen 14 dagen nadat mensen hun tweede dosis kregen.

De vaccins werken erg goed in het voorkomen van de ernstigste infecties en doden

Mensen met Covid-19 kunnen in het ziekenhuis terechtkomen en uiteindelijk zelfs overlijden. Gelukkig lijken zowel het vaccin van Pfizer als dat van Moderna erg goed te beschermen tegen de zwaarste gevolgen. Niemand die werd gevaccineerd is overleden aan corona tijdens het onderzoek.

Pfizer: Slechts 8 van de in totaal meer dan 18.000 volledig gevaccineerde mensen werden toch besmet met corona. Maar eentje daarvan werd echt erg ziek, maar niemand hoefde opgenomen te worden in het ziekenhuis. Drie mensen die een placebo kregen werden ernstig ziek, waarvan er eentje uiteindelijk op de intensive care terechtkwam.

Moderna: 11 van de meer dan 13.900 mensen die het coronavaccin van Moderna kregen, werden ziek. Geen enkele van die besmettingen was ernstig. In de niet-beschermde controlegroep werden 30 ernstige infecties vastgesteld tijdens de onderzoeksperiode, van wie een iemand overleed.

Beide vaccins hebben de kans dat mensen ernstig ziek worden drastisch beperkt en voorkomen doden. Tot nu toe zijn wereldwijd meer dan 1,6 miljoen mensen overleden aan Covid-19, waarvan ruim 10.000 in Nederland en meer dan 300.000 in de Verenigde Staten.

We weten nog niet of de vaccins ook asymptomatische verspreiding kunnen voorkomen

Kunnen deze vaccins alle infecties voorkomen, ook de asymptomatische gevallen? Wetenschappers weten dat nog niet.

Dr. Peter Marks van de Amerikaanse toezichthouder FDA zei tijdens een livestream van het medische tijdschrift JAMA op 14 december dat het eerste dat we zouden vragen aan een alwetende zou zijn of deze vaccins voor zogeheten steriliserende immuniteit kunnen zorgen. Dat zou betekenen dat zowel symptomatische als asymptomatische infecties kunnen worden voorkomen.

Pfizer: Pfizer heeft geen onderzoeksgegevens gepresenteerd over asymptomatische infecties, het uitstoten van virusdeeltjes of besmettelijkheid. De Amerikaanse toezichthouder FDA heeft wel gevraagd om aanvullende gegevens, ook nu het vaccin al is goedgekeurd voor noodgebruik. Marks zegt te hopen dat de bevindingen van onderzoeken op dieren, waarbij de vaccins de verspreiding van virusdeeltjes lijken te voorkomen, vertaald kunnen worden naar mensen, "maar dat weten we niet zeker".

Moderna: Onderzoekers hebben de vrijwiligers aan het onderzoeksprogramma getest op het coronavirus voordat ze werden geïnjecteerd. Toen ze terugkwamen voor de tweede dosis werd een aantal positieve gevallen vastgesteld onder mensen die geen symptomen vertoonden: 14 gevallen onder mensen die het vaccin kregen en 38 in de placebogroep. Volgens Moderna wijst dat erop "dat een deel van de asymptomatische infecties al vanaf de eerste dosis wordt voorkomen", maar de FDA stelt dat de gegevens te beperkt zijn om al conclusies te trekken.

Hoelang bieden de vaccins bescherming?

Een van de grote vragen blijft hoelang de vaccins bescherming bieden.

In beide onderzoeken werden mensen tot minstens twee maanden na de tweede vaccinatie gevolgd, maar het is nog niet duidelijk hoe het zit met de bescherming na die periode. Moeten mensen weer binnen enkele maanden opnieuw gevaccineerd worden of bieden de vaccins jarenlang of zelfs voor altijd bescherming? Niemand weet nog of en wanneer mensen terug moeten naar de dokter voor een nieuwe injectie.

Dat geldt zowel voor het vaccin van Pfizer als dat van Moderna, hoewel een op 3 december in The New England Journal of Medicine gepubliceerde analyse hoop biedt. Het aantal antilichamen bij mensen die al in maart het experimentele Moderna-vaccin kregen, was drie maanden later nog maar nauwelijks gedaald. Het onderzoek wordt voortgezet, dus we zullen binnenkort een beter beeld krijgen van hoelang het vaccin bescherming biedt.

Beide vaccins zorgen voor verwachte bijwerkingen. Die van Moderna zijn mogelijk zwaarder.

Er zijn twee soorten bijwerkingen: verwachte en onverwachte. De verwachte bijwerkingen zijn bijproducten van de immuunreactie die het vaccin veroorzaakt. Het lichaam reageert op de injectie met tijdelijke, meestal lichte bijwerkingen als vermoeidheid, hoofdpijn en rillingen. Dit zijn de geconstateerde bijwerkingen van beide vaccins, inclusief de aantallen steviger reacties.

Pfizer: Vergeleken met het vaccin van Moderna waren er minder meldingen van pijn, vermoeidheid en hoofdpijn bij het onderzoek van Pfizer. De meest voorkomende bijwerkingen waren pijn rond de plek van de injectie (84 procent), vermoeidheid (63 procent) en hoofdpijn (55 procent). Zwaardere bijwerkingen na de tweede dosis aan mensen onder de 55 jaar bestonden uit ernstige vermoeidheid (5 procent), zware hoofdpijn (3 procent), hevige rillingen (2 procent) en stevige spierpijn (2 procent).

Moderna: Bij Moderna hadden meer dan negen van de tien gevaccineerde mensen een vorm van bijwerkingen, maar de meeste waren mild tot gematigd. De meest voorkomende reacties waren pijn rond de injectieplek (69 procent), hoofdpijn (63 procent) en spierpijn (60 procent). Jongere deelnemers aan het onderzoek meldden meer bijwerkingen. Zo rapporteerde bijna een op de vijf vrijwilligers tussen de 18 en 65 jaar een forse reactie na toediening van de tweede dosis.

De meest voorkomende bijwerkingen in die groep waren vermoeidheid (11 procent), spierpijn (10 procent), gewrichtspijn (6 procent), koorts (2 procent) en rillingen (2 procent). In deze groep was ook een handvol mensen dat nog ernstiger bijwerkingen kreeg die potentieel levensbedreigend zijn. Tien vrijwilligers kregen zware koorts, van wie eentje meer dan 40 graden.

Het vaccin van Pfizer lijkt effectiever bij ouderen, dat van Moderna beter tegen ernstige gevallen

Beide vaccins worden aanbevolen voor alle volwassenen. Maar de leeftijdsverdeling was niet gelijk bij de onderzoeken, dus het is niet duidelijk welk vaccin het beste werkt bij welke leeftijd.

Pfizer: Pfizer heeft 4.294 mensen gevaccineerd van 65 jaar of ouder (ongeveer 21 procent van de gevaccineerde groep). De oudste was 89 en de gemiddelde leeftijd van de deelnemers was 51. Het vaccin lijkt iets beter te werken bij mensen onder de 55 jaar (96 procent effectief, tegen 94 procent bij ouderen), maar die cijfers kunnen nog veranderen als er meer mensen gevaccineerd worden. Het verschil is statistisch gezien verwaarloosbaar.

Moderna: Moderna vaccineerde 3.527 mensen van 65 jaar en ouder (ongeveer 25 procent van de gevaccineerde groep). De oudste ontvanger van het Moderna-vaccin was 95 en de gemiddelde leeftijd 52. Het vaccin lijkt beter te werken bij mensen onder de 65 (86,4 procent effectief bij ouderen tegen 95,6 procent effectief bij jongere volwassenen), maar ook die cijfers kunnen nog veranderen. De injecties van Moderna lijken iets vriendelijker te zijn voor oudere mensen, want de zwaardere bijwerkingen treden vooral op bij deelnemers van onder de 65. Tot nu toe lijkt het Moderna-vaccin 100 procent effectief in het voorkomen van ernstige coronagevallen (in het Pfizer-onderzoek werd één ernstig geval geconstateerd).

De diversiteit weerspiegelt de echte wereld

Historisch gezien worden er in vaccinonderzoeken, en wetenschappelijke onderzoeken in het algemeen, vaak relatief weinig vrouwen en mensen van kleur meegenomen. Maar Pfizer en Moderna hebben beide de nodige verbeteringen doorgevoerd qua diversiteit. Dat is van groot belang voor een vaccin dat aan honderden miljoenen mensen over de hele wereld toegediend zal gaan worden

Pfizer: Het onderzoek van Pfizer vond plaats in zes verschillende landen: de VS, Argentinië, Brazilië, Turkije, Duitsland en Zuid-Afrika. 49 procent van de vrijwilligers was vrouw en 51 procent man.

De meeste ontvangers van de vaccins waren wit. Dit was de exacte verdeling:

  • Wit – 55 procent
  • Hispanic/Latijns-Amerikaans – 26 procent
  • Zwart/Afrikaans-Amerikaans – 10 procent
  • Aziatisch – 5 procent
  • Multi-etnisch – 2,5 procent
  • Inheems-Amerikaans – 1 procent
  • Anders – 0,5 procent

Moderna: Het vaccin van Moderna is alleen getest op mensen in de Verenigde Staten. Er waren 48 procent vrouwelijke deelnemers en 52 procent mannelijke.

Ook in het onderzoek van Moderna waren de meeste deelnemers wit:

  • Wit – 64 procent
  • Hispanic/Latijns-Amerikaans – 20 procent
  • Zwart/Afrikaans-Amerikaans – 10 procent
  • Aziatisch – 4 procent
  • Inheems-Amerikaans – 1 procent
  • Anders – minder dan 2 procent

Zwangere vrouwen hebben niet deelgenomen aan het onderzoek

Er werden maar weinig mensen uitgesloten van de vaccinonderzoeken. Heel wat deelnemers hadden gezondheidsproblemen als diabetes, hoge bloeddruk, obesitas, lever- en hartproblemen. Slechts een paar groepen konden niet meedoen.

Pfizer: Pfizer sloot iedereen onder de 16 uit (het onderzoek wordt nu uitbereid naar kinderen van 12 jaar en ouder), zwangere vrouwen en moeders die borstvoeding geven (hoewel een paar mensen zwanger werden tijdens het onderzoek) en mensen van wie al heftige allergische reacties op vaccins bekend waren.

Moderna: Aan het onderzoek van Moderna deden geen jongeren onder de 18 mee (inmiddels neemt Moderna ook kinderen van 12 jaar en ouder mee). Er deden veel eerstelijnswerkers mee, maar zwangere vrouwen werden net als bij Moderna uitgesloten.

Er zijn geen veiligheidsproblemen vastgesteld, maar toezichthouders zullen eventuele allergische reacties en de aangezichtsverlamming van Bell goed in de gaten houden

De massale onderzoeken waar tienduizenden mensen aan meededen, hebben geen veiligheidsproblemen aan het licht gebracht. Maar gezondheidstoezichthouders wereldwijd zullen alle ontwikkelingen nauwlettend in de gaten blijven houden. Hier zijn enkele mogelijke problemen die goed in de gaten gehouden moeten worden.

Pfizer: Bij het Pfizer-onderzoek trad een aantal gevallen op van de aangezichtsverlamming van Bell, een tijdelijke verslapping van de gezichtsspieren. Er werden vier gevallen gerapporteerd in de vaccingroep en geen enkele in de placebogroep. Britse toezichthouders hebben gewaarschuwd voor allergische reacties op de vaccins bij mensen die voedsel- en medicijnallergieën hebben, nadat twee deelnemers aan het Pfizer-onderzoek niet-levensbedreigende allergische reacties vertoonden.

Moderna: Onder de meer dan 30.000 mensen die meededen aan het Moderna-onderzoek ontwikkelden vier vrijwilligers de aangezichtsverlamming van Bell. Drie daarvan hadden het vaccin toegediend gekregen en eentje het placebo.

In de twee onderzoeken bij elkaar opgeteld kregen meer dan 40.000 mensen een experimenteel vaccin en ontwikkelden acht de aangezichtsverlamming van Bell, in totaal minder dan 0,1 procent. Die getallen zijn veel te klein om te zeggen of die gevallen te maken hebben met het vaccin of dat het toeval is. De FDA zegt dat een verband met het vaccin "niet uitgesloten kan worden" en goed in de gaten gehouden moet worden.

Er zijn nog geen gegevens over kinderen, maar onderzoeken zijn wel in gang gezet

Kinderen zullen voorlopig buiten de klinische onderzoeken om nog geen coronavaccin krijgen. Amerikaans gezondheidsexperts hebben de hoop dat er in de zomer van 2021 genoeg gegevens beschikbaar zijn om kinderen in te enten. Maar dat hangt af van hoe de onderzoeken uitpakken.

Pfizer: Pfizer is in oktober begonnen met het vaccineren van kinderen vanaf 12 jaar. De FDA heeft het Pfizer-vaccin al goedgekeurd voor iedereen van 16 jaar en ouder, ook al was er maar een coronageval van 16- en 17-jarigen in het onderzoek. Volgens de wetenschappers van de toezichthouder is het "biologisch gezien verdedigbaar om de vastgestelde effectiviteit bij jongvolwassenen te extrapoleren naar 16- en 17-jarigen."

Moderna: Moderna heeft op 10 december de eerste tieners gevaccineerd in een onderzoek naar kinderen tussen de 12 en 17 jaar. CEO Stéphane Bancel hoopt de resultaten van het op 3.000 gezonde kinderen uit te voeren onderzoek in het voorjaar van 2021 te kunnen presenteren. Tot die tijd wil Moderna goedkeuring voor noodgebruik voor iedereen boven de 18.

Lees meer over coronavaccins: